استاندارد رنگ سیمها در برق؛ راهنمای کامل IEC 60446 و رنگبندی فازها
در سیستمهای الکتریکی، تشخیص دقیق فازها، نول و سیم زمین، موضوعی حیاتی برای ایمنی و عملکرد صحیح مدار است.
یکی از مهمترین اصول در برقکشی صنعتی و ساختمانی، رعایت استاندارد رنگبندی سیمها و کابلها است. این استاندارد به متخصصان و تکنسینها کمک میکند تا در هنگام نصب یا تعمیر سیستمها، سیمها را به درستی شناسایی کنند و از بروز خطاهای پرخطر جلوگیری شود.
در این مقاله با استناد به آخرین نسخه استاندارد بینالمللی IEC 60446 / IEC 60445:2021، رنگهای مجاز سیمها را معرفی میکنیم و تفاوت استانداردهای کشورهای مختلف را بررسی خواهیم کرد.
رنگهای مجاز در استاندارد IEC 60446
| رنگ | کاربرد | توضیح |
|---|---|---|
| سیاه | فاز | متداول در سیستمهای صنعتی |
| قهوهای | فاز | پرکاربرد در برق ساختمان |
| قرمز | فاز | در بعضی کشورها به عنوان فاز دوم |
| نارنجی | فاز کمکی یا فرمان | |
| زرد | فاز سوم یا سیگنال | |
| سبز / زرد ترکیبی | زمین (PE) | فقط برای هادی حفاظتی مجاز است |
| آبی روشن | نول (N) | فقط برای نول استفاده میشود |
| خاکستری، سفید، صورتی، فیروزهای | فاز یا سیمهای خاص | طبق نیاز پروژه و سیستم کنترل |
⚠️ نکته: رنگهای سبز و زرد بهصورت جداگانه نباید بهعنوان سیم فاز یا نول استفاده شوند؛ ترکیب سبز/زرد ویژه سیم زمین است.
کاربرد رنگها در سیستمهای برق
1️⃣ هادی نول (Neutral)
هادی نول همیشه باید با رنگ آبی روشن مشخص شود. این رنگ برای هیچ هادی دیگری مجاز نیست.
2️⃣ هادی حفاظتی (PE)
هادی زمین یا حفاظتی باید با ترکیب رنگ زرد/سبز مشخص شود. تمام طول سیمهایی که بیش از 15 میلیمتر هستند باید بهصورت واضح با این دو رنگ پوشیده شوند.
3️⃣ هادی PEN (Protective Earth Neutral)
در سیستمهایی که نول و زمین یکی هستند (PEN)، سیم باید هم دارای نوار آبی باشد و هم در دو انتها با رنگ زرد/سبز مشخص شود.
استاندارد رنگ سیمها در کشورهای مختلف
🇮🇷 ایران
در ایران معمولاً از رنگبندی مطابق استاندارد IEC 60446 استفاده میشود اما در برخی پروژهها رعایت نمیشود.
- تکفاز:
- قهوهای یا مشکی → فاز
- آبی → نول
- زرد/سبز → زمین
- سهفاز:
- قهوهای، سیاه، خاکستری → فازها
- آبی → نول
- زرد/سبز → زمین
⚠️ در بسیاری از تابلوهای غیراستاندارد، رنگ یکسان برای تمام سیمها استفاده میشود که میتواند منجر به خطا یا حادثه شود.
🇺🇸 آمریکا، 🇨🇦 کانادا و 🇯🇵 ژاپن
- نول: سفید یا خاکستری
- زمین: سبز
- فازها: سیاه، قرمز و آبی
🇬🇧 انگلستان
در بریتانیا طبق استاندارد BS 7671 از رنگبندی IEC 60446 استفاده نمیشود.
- فازها: قهوهای، مشکی، خاکستری
- نول: آبی
- زمین: سبز/زرد
🇩🇪 آلمان و 🇫🇷 فرانسه
از همان استاندارد IEC 60446 پیروی میکنند.
شمارهگذاری سیمها در مدار
علاوه بر رنگ، شمارهگذاری هادیها نیز در پروژههای صنعتی متداول است.
- اعداد باید به فارسی (عربی) نوشته شوند.
- زیر عددهای 6 و 9 خط کشیده شود تا اشتباه نشوند.
- سیمهای زرد/سبز (زمین) نباید شمارهگذاری شوند.
نکات فنی مهم در انتخاب رنگ سیمها
- در تابلوهای برق صنعتی، برای جلوگیری از اشتباهات مرگبار باید از رنگهای متمایز و خوانا استفاده شود.
- در سیستمهای سهفاز، فازها معمولاً با قهوهای، سیاه، و خاکستری مشخص میشوند.
- استفاده از رنگهای غیر استاندارد ممکن است باعث خطای فاز و سوختن تجهیزات شود.
رعایت استاندارد رنگ سیمها و کابلها یکی از پایههای اصلی ایمنی در برقکشی است.
با آشنایی و پیروی از استاندارد IEC 60446 میتوان:
- از خطرات ناشی از اشتباه در اتصال سیمها جلوگیری کرد،
- تعمیر و نگهداری را سادهتر کرد،
- و در نهایت بهرهوری سیستم قدرت را افزایش داد.
اگر قصد اجرای پروژههای صنعتی یا ساختمانی دارید، حتماً از کابلهای دارای رنگبندی استاندارد و تاییدیه معتبر استفاده کنید تا سیستم شما ایمن و مطابق با استاندارد جهانی باشد.
منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر
- IEC 60445:2021 Edition 7 — International Electrotechnical Commission
- IS 11353:2023 — Bureau of Indian Standards
- NEC 2023 — National Electrical Code (USA)
- BS 7671 — British Wiring Regulations
